AKCİĞER
KANSERİ FARKINDALIK AYI
Bilindiği
üzere kanser, beraberinde getirdiği sağlık sorunlarının yanı sıra, maddi ve
manevi yönden uzun süreli mücadele gerektiren bir hastalık grubudur. Dünya
Sağlık Örgütü’nün yayınladığı 2020 yılı verilerine göre dünya genelinde yılda 19
milyon kişi
kanser tanısı almakta ve yine takriben 10 milyon kişi bu sebeple hayatını
kaybetmektedir. Hastalık;
cinsiyet, dil, din, ırk ayırımı yapmaksızın tüm insanları etkilemektedir. Kanserde
benzer seyrin devam etmesi halinde, 2040 yılında 29,5 milyon yeni vakanın
ortaya çıkması ön görülmektedir. Yapılan tahminler, önümüzdeki yıllarda
gelişecek olan kanser olgularının önemli bir bölümünün az gelişmiş ülkelerde ortaya
çıkacağını ortaya koymaktadır.
Çalışmaların
gösterdiği gibi Dünya genelinde erkekler arasında en sık görülen kanser türü
akciğer kanseri iken kadınlarda 3. sırada yer almakta ve önemini korumaktadır. 2020
yılında dünyada 2.2 milyon yeni vakanın
ortaya çıktığı ve Akciğer kanserine bağlı 1.8 milyon ölümün gerçekleştiği tahmin edilmektedir.
Son resmi verilere
göre (2017 yılı) ülkemizde kanser sıklığı erkeklerde yüz binde 259,2 kadınlarda
ise yüz binde 187,0 olarak gerçekleşmiştir. Bir yıl içerisinde 180.288 kişi
kanser teşhisi almıştır.
Akciğer kanseri,
gerek dünyada gerekse ülkemizde kanser kaynaklı ölümlerin en yaygın nedenidir.
Ülkemizde erkeklerde trakea, bronş ve akciğer kanseri (56,7/100.000 kişide YSH)
en sık izlenen kanserler içerisinde ilk sırada yer alırken, kadınlarda (11,1/100.000
kişide YSH) en sık görülen 4. kanser türü olmuştur. Erkeklerde tütün ve tütün
ürünlerine bağlı kanserler arasında tütün kullanımına atfedilen vaka sayısı 16.781
olarak tahmin edilmekte olup tütüne bağlı kanserler özellikle erkeklerde
önemini korumaya devam etmektedir.
Hastalığın Türkiye’de
tanı alma medyan yaşı 64 olup, 40 yaş altı bireylerde daha nadir olarak
rastlanılmaktadır. Yine söz konusu hastalık genellikle ileri evrelerde teşhis
edilmektedir. Ülkemizde vakaların %15,4’si lokalize evrede saptanmışken %28’i
bölgesel, %56,5’i ise uzak yayılım grubunu oluşturmaktadır.
Pek çok popülasyon için bu kanser türünün
%80’inde sorumlu etken tütün kullanımıdır. Nitekim tütün tüketimindeki
azalmayla akciğer kanseri görülme sıklığı da azalmaktadır. Akciğer kanserinin diğer nedenleri arasında
mesleki (asbest, ağır metaller) ve çevresel risk faktörlerine maruziyet (pasif
içicilik, radon) yer almaktadır. Toplumsal ve bireysel farkındalık ile akciğer
kanseri sıklığının azaltılabileceği unutulmamalıdır.
Henüz
etkin bir tarama yöntemi bulunmuyor olsa da tütün kontrolünün akciğer kanserine
karşı mücadelenin en temel ve en etkin aracı olduğu bilinmektedir. Ulusal Tütün
Kontrol Programımız ile toplumdaki tüm bireylerin, tütün ürünlerinin sağlık,
ekonomik, çevresel ve sosyal zararlarından korunması hedeflenmektedir.
Akciğer kanseri; yapısal olarak
normal akciğer dokusunda bulunan hücrelerin ihtiyaç ve kontrol dışı çoğalarak
akciğer içinde bir kitle (tümör) oluşturmasıdır. Oluşan kitle öncelikle
bulunduğu ortamda büyür. İleriki aşamalarda ise çevre dokulara veya dolaşım
yoluyla uzak organlara yayılarak (karaciğer, kemik, beyin vb. gibi) hasara yol
açar. Bu yayılıma metastaz adı verilmektedir.
Akciğer Kanseri Risk Faktörleri
Akciğer
kanserlerinin yaklaşık %90’ı tütün ve tütün ürünlerinin kullanımı ile
oluşmaktadır. Dolayısıyla sigara içiminin engellenmesiyle akciğer kanseri
tanısının %90’a kadar önlenebileceği tahmin edilmektedir. Akciğer kanseri için
diğer risk faktörleri arasında; pasif içicilik (sigara), akciğer kanseri yönünden
aile öyküsünün varlığı, bazı vitaminler, radon/asbest gibi kimyasallara
maruziyet, arsenik gibi endüstriyel ürünlere maruziyet, radyasyon maruziyeti,
bazı organik kimyasallar, hava kirliliği ve tüberküloz yer almaktadır. Bu
etkenlerden bazısı kaçınılabilir risk faktörleri (tütün ve tütün ürünleri
kullanımı gibi) iken bazısı değiştirilemez risk faktörüdür (ailesel akciğer
kanseri öyküsünün varlığı gibi).
Tütün ve tütün ürünleri kullanımı: Sigara
kullanımı akciğer kanserinin en sık görülen nedenidir.Günlük içilen sigara sayısı, sigara içme süresi, sigaraya başlama
yaşı (ne kadar erken başlanırsa risk o oranda artar), dumanı derin çekme,
sigaranın içeriğindeki katran miktarı ile kanser gelişme riski artar. Sigara
dumanında 4000’den fazla kimyasalın ve 70’den fazla kanserojen madde olduğu uzun
yıllardır bilinmektedir. Sigara dumanına pasif olarak maruz kalınması da
akciğer kanseri riskini arttırmaktadır. Kendileri sigara içmedikleri halde ev veya
işyerlerinde pasif olarak dumana maruz kalan kişilerde akciğer kanseri gelişme
riski % 20-30 oranında artmaktadır. Sigaranın bırakılması durumunda akciğer
kanseri olasılığı zamanla azalmakta, sigara bırakıldıktan 10-20 yıl sonra hiç
içmemişlerin düzeyine yaklaşmaktadır. En önemli risk faktörü tütün
kullanımı olmakla birlikte, akciğer kanserinin hiç sigara kullanmamış kişilerde de
görülebileceği unutulmamalıdır.
Asbest: Bazı toprak ve kayalarda bulunan, saç
gibi ince liflerden oluşan asbest doğal bir mineral olup yanmaz ve yalıtkan
özellikleri nedeniyle tüm dünyada inşaat ve bazı üretim işlerinde (gemi,
izolasyon ve otomotiv) uzun yıllar yaygın şekilde kullanılmıştır. Bu tür
işlerde çalışan kişilerde mesleksel olarak asbest liflerine temas söz konusu
olabilmektedir. Sanayileşmiş ülkelerde maruziyet genellikle endüstriyel alanda
gerçekleşirken ülkemizde daha çok kırsal kesimde çevresel temas şeklinde
gerçekleşmiştir. Toprağın doğal
yapısında bulunan asbest lifleri solunum havası ile alındığında akciğeri
zedeler ve sonunda akciğer zarı kanseri olan mezotelyoma gelişir. Asbest teması
tek başına akciğer kanseri olasılığını 1.5-5.4 kat arttırırken, sigara içen
kişilerde bu risk daha da fazla olmaktadır.
Radon Gazı: Toprakta doğal
olarak bulunan ve kokusuz radyoaktif bir gaz olan radon; bina zeminindeki
çatlaklardan, bina yapımında kullanılan yapı malzemelerinden, doğalgaz ve su
borularından ev içlerine sızarak görünmez bir tehlike oluşturabilmektedir.Ev içi radon maruziyetinin en önemli bileşeni binanın
temelindeki toprak ve kayalardır. Tüm akciğer kanserlerinin %3 ila 15’inde
sebebin tek başına radona maruziyet olduğu, sigara kullanım öyküsü bulunmayan
vakalarda önemli bir kanser etkeni olduğu bilinmektedir.
Verem hastalığı (tüberküloz): Bu hastalığın
yerleştiği akciğer alanında sonradan akciğer kanseri gelişebilmektedir.
Daha önceden akciğer kanseri geçirmiş
olmak: Bir kere akciğer kanseri nedeniyle ameliyat olmuş veya ışın
tedavisi uygulanmış olan kişilerde ikinci bir kanser gelişme riski vardır.
Sigara içmek bu riski ayrıca arttırır.
Bazı kimyasalların uzun süreli solunması (arsenik, berilyum,
kadmiyum, uranyum, vinil klorid, nikel kromat, kömür ürünleri, petrol ürünleri
gibi kansere yol açan kimyasallara maruziyet).
Radyoterapi öyküsü
Yüksek düzeyde hava kirliliği
Ailede akciğer kanseri öyküsü olması
Akciğer Kanseri Belirtileri Nelerdir?
Genellikle Akciğer kanserinin neden
olduğu bulgu ve şikâyetlerin oluşumu için birkaç yıl geçer ve hastalık ileri
evreye gelinceye kadar fark edilemeyebilir.
Akciğer kanseri
tanısı konulan hastalarda belirtiler tümörün akciğer içindeki yerleşimine,
büyüklüğüne, yayılım yerine ve yayılma derecesine bağlı olarak çeşitlilik
gösterir.
Tümörün kendisinin ve göğüs içi yayılımının yol açtığı, en
sık izlenen belirtiler:
·
Geçmeyen veya giderek kötüleşen öksürük
·
Öksürürken kan veya kanlı balgam çıkarmak
·
Derin nefes alırken, öksürürken veya gülerken
kötüleşen göğüs ağrısı
·
İştahsızlık, halsizlik, yorgunluk ve kilo kaybı
·
Ses kısıklığı
·
Nefes darlığı
·
Sürekli tekrarlayan veya geçmeyen bronşit ve/veya
zatürre gibi akciğer enfeksiyonları
Tanı Nasıl Konulur?
Düz
akciğer röntgenleri ile akciğerde kitle tespit edilen hastalarda öncelikle
bilgisayarlı tomografi çekilir. Elde edilen üç boyutlu görüntü ile kitleye
nasıl ulaşılabileceğine karar verilir. Hastadan ya tomografi rehberliğinde ya
da bronkoskopi dediğimiz ince bükülebilir bir tüple akciğerine ulaşılarak
iğneyle parça alınır. Bu işleme biyopsi adı verilir. Gerekli görüldüğü takdirde
farklı görüntüleme tetkikleri de yapılabilir.
Tedavi
Hastadan
hastaya farklılaşabilmekle birlikte tedavi kararında; hastalığın yeri, evresi,
hastanın yaşı ve diğer sağlık sorunlarının varlığı gibi birden fazla faktör
etkilidir. Multidisipliner bir çalışma gerektiren bu tedaviler; cerrahi, hedefe
yönelik tedaviler, radyoterapi, kemoterapi gibi farklı seçenekleri
içermektedir.